Η ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ ΤΗΣ ΓΕΦΥΡΑΣ ΤΟΥ ΓΟΡΓΟΠΟΤΑΜΟΥ

“… Πύρ στην Αλαμάνα / Και φωτιά στο Γοργοπόταμο …”

του Δημήτρη Α. Δριμή
τ. δημάρχου Αετού

Τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου του 1942 αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ εξουδετέρωναν την Ιταλική φρουρά της γέφυρας (μήκους 211 και ύψους 30 μέτρων) του Γοργοποτάμου, ενώ 12 βρετανοί σαμποτέρ τοποθετούσαν τους εκρηκτικούς μηχανισμούς για την ανατίναξή της.
Σκοπός της επιχείρησης ήταν ......

η διακοπή της κύριας οδού ανεφοδιασμού των στρατευμάτων του Ρόμελ, που μάχονταν στο μέτωπο της Β. Αφρικής κατά των συμμαχικών δυνάμεων.
Οι συνθήκες του πολέμου, όπως είχαν διαμορφωθεί, επέτρεπαν ανεφοδιασμό του Ρόμελ μόνο μέσω του θαλασσίου δικτύου, το οποίο μπορούσε να λειτουργήσει είτε μέσω Ιταλίας είτε μέσω Ελλάδας.

Σημαντικότερος, για τους Γερμανούς, είχε αποβεί ο Ελληνικός δρόμος γιατί:
• Ο Ιταλικός δρόμος απείχε από το θέατρο των επιχειρήσεων και ταυτόχρονα δεν ήταν ασφαλής λόγω της παρεμβολής της Μάλτας, που ήταν υπό Αγγλικό έλεγχο.
• Ο Ελληνικός δρόμος: α) Παρείχε μεγαλύτερη ασφάλεια, αφού Βαλκάνια – Ελληνικά νησιά – Κρήτη ήταν Γερμανοϊταλοκρατούμενα και ως εκ τούτου οι εφοδιοπομπές μπορούσαν να έχουν οδική, θαλάσσια και εναέρια υποστήριξη και β) Ήταν κοντά στο μέτωπο των επιχειρήσεων, λόγω της εγγύτητας της Κρήτης με τις απέναντι ακτές της Κυρηναϊκής.

Το συμμαχικό στρατηγείο ανάθεσε στη S.O.E. (Special Operations Executive = Διεύθυνση Ειδικών Υπηρεσιών), στο πλαίσιο του ανορθόδοξου πολέμου, την καταστροφή της σιδηροδρομικής αρτηρίας Θεσσαλονίκης – Αθήνας, ώστε να διακοπεί η επικοινωνία Βόρειας – Νότιας Ελλάδας και να στερηθεί ο Ρόμελ την κύρια πηγή ανεφοδιασμού του.
Η S.O.E. ανέθεσε την αποστολή σε 12/μελή ομάδα αλεξιπτωτιστών και σαμποτέρ εκρηκτικών με την κωδική ονομασία Harling. Διοικητής ορίστηκε ο Έντι Μάγιερς και υποδιοικητής ο Κρίς Γουντχάουζ. Η επιχείρηση θα γινόταν με την υποστήριξη Ελλήνων ανταρτών. Ως δυνατά σημεία αποκοπής, που θα γινόταν με ανατίναξη, είχαν θεωρηθεί η γέφυρα της Παπαδιάς, η γέφυρα του Ασωπού και η γέφυρα του Γοργοπόταμου.

Η ομάδα Harling έφτασε στα Ελληνικά βουνά, ήρθε σε επαφή με τις αντάρτικες ομάδες, εγκαταστάθηκε στη σπηλιά Στρώμνη – περιοχή δράσης του ΕΛΑΣ – και από τις 25 Οκτωβρίου άρχισε την αναγνώριση των δυνατών στόχων. Στις 29 Οκτωβρίου ο Μάγιερς καθόρισε ως στόχο της επιχείρησης τη γέφυρα του Γοργοπόταμου.
Στις 20 Νοεμβρίου 1942 συναντήθηκαν στο χωριό Μαυρολιθάρι όλες οι ομάδες που θα συμμετείχαν στην επιχείρηση. Η 12/μελής ομάδα Harling, ο Άρης με 130-150, περίπου, Ελασίτες και ο Ζέρβας με 50-60, περίπου, Εδεσίτες. Αποφασίστηκε η επίθεση, για την καταστροφή της γέφυρας, να γίνει τη νύχτα της 25ης προς 26η Νοεμβρίου.

Στις 24 Νοεμβρίου έγινε η τελική ανίχνευση του χώρου και στη θέση Πλακωτό, που είχε οριστεί ως χώρος εκκίνησης της επιχείρησης, σύμφωνα με μαρτυρία του Νικηφόρου, ο Άρης σε σύσκεψη των αρχηγών υπαγόρευσε και ο υπολοχαγός Κωστούλας Αγραφιώτης έγραψε την τελική διαταγή της επιχείρησης.
Η επίθεση εκδηλώθηκε ταυτόχρονα στο βόρειο και στο νότιο βάθρο της γέφυρας στις 11:05 μ.μ. της 25ης Νοεμβρίου. Η μάχη ήταν σκληρή και αμφίρροπη, καθώς η ισχυρή Ιταλική Φρουρά διέθετε βαρύ οπλισμό. Χρειάστηκε η επέμβαση της εφεδρείας του ΕΛΑΣ, για την κατάληψη του βόρειου βάθρου, ενώ οι Ιταλικές ενισχύσεις που έφτασαν με τραίνο από το Λιανοκλάδι, αποκρούστηκαν. Η ομάδα των σαμποτέρ με δύο ανατινάξεις, σε διαφορετικούς χρόνους, ολοκλήρωσε με επιτυχία την αποστολή της και στις 3:20 π.μ. της 26ης Νοεμβρίου άρχισε η διαδικασία απαγκίστρωσης. Οι απώλειες ήταν δύο τραυματισμένοι Εδεσίτες και τριάντα νεκροί από την Ιταλική Φρουρά. Οι Ιταλικές κατοχικές δυνάμεις εκτέλεσαν, για αντίποινα, στο χώρο της κατεστραμμένης γέφυρας 19 πατριώτες από την Υπάτη.

Η σημασία της επιχείρησης ήταν μεγάλη:
• Πέτυχε τον αντικειμενικό της σκοπό, αν και εκτελέστηκε με καθυστέρηση και ενώ είχε κριθεί η μάχη του Ελ Αλαμέϊν. Στέρησε από τη στρατιά του Ρόμελ τη δυνατότητα ανεφοδιασμού μέσω Ελλάδας και τον ανάγκασε σε συνεχή υποχώρηση.
• Ξεπέρασε τα Ελλαδικά όρια. Θεωρήθηκε ως η σημαντικότερη και θεαματικότερη επιχείρηση δολιοφθοράς, που έγινε στην κατεχόμενη Ευρώπη και σε χρόνο που η εξέλιξη του πολέμου ήταν αμφίβολη.
• Προκάλεσε αναστάτωση στους κατακτητές και στις συνεργαζόμενες με αυτούς κατοχικές κυβερνήσεις. Ακύρωσε κάθε προσπάθεια «ενεργητικής συνεργασίας» του ελληνικού λαού με τους κατακτητές του.
• Ανύψωσε το ηθικό και το κύρος των ενόπλων αντάρτικων σωμάτων. Έστειλε το μήνυμα της ενεργητικής αντίστασης του Ελληνικού λαού.
• Έθεσε υποθήκες για μελλοντική κοινή δράση ανάμεσα στις ανταρτοομάδες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Κατέδειξε τόσο το «δυνατό», όσο και την αποτελεσματικότητα της συνεργασίας.
• Έγινε στο ξεκίνημα του Ελληνικού αντάρτικου, με τη βοήθεια Αγγλικής αποστολής και υπηρέτησε αναγκαιότητα του συμμαχικού στρατηγείου. Συνέδεσε έτσι την Ελληνική αντίσταση με τους Βρετανικούς στρατιωτικούς σχεδιασμούς και ταυτόχρονα με τους πολιτικούς τους σχεδιασμούς, για τη μεταπελευθερωτική Ελλάδα.
• Η παρέμβαση της Αγγλικής πολιτικής στην Ελληνική Αντίσταση, σε συνδυασμό με εγγενείς αντιθέσεις, θα οδηγήσει τη χώρα στην περιπέτεια της εμφύλιας σύγκρουσης, που θα τραυματίσει το κοινωνικό σώμα του Ελληνισμού για μια μεγάλη περίοδο.

Στη μεταπολεμική Ελλάδα η τύχη των πρωταγωνιστών του Γοργοπόταμου θα είναι διαφορετική. Ο Άρης Βελουχιώτης θα δολοφονηθεί ή θα αυτοκτονήσει (;) τον Ιούνιο του 1945 και το κεφάλι του θα κρεμαστεί στο φανοστάτη των Τρικάλων. Ο Ναπολέων Ζέρβας θα απολαμβάνει τιμών και ο Γοργοπόταμος θα θεωρείται κατεξοχήν έργο δικό του. Και ας σημείωνε ο Γουντχάουζ πως: “ο Γοργοπόταμος χωρίς το Ζέρβα δε θα γινόταν, αλλά χωρίς τον Άρη δεν θα πετύχαινε”. Ο Μάγιερς και οι Άγγλοι θα γιορτάζουν στο Λονδίνο το Γοργοπόταμο.

Στη μετεμφυλιακή Ελλάδα τα πράγματα θα γίνουν ακόμα χειρότερα. Θα περάσουν αρκετά χρόνια, ώσπου στις 17 Αυγούστου 1982, η πολιτεία θα αναγνωρίσει την ΕΑΜική Αντίσταση και τη συμβολή του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση και θα αναδείξει το Γοργοπόταμο σε σύμβολο της κοινής δράσης της Ελληνικής Αντίστασης.
Ανασύροντας στη μνήμη το γεγονός δεν μπορείς παρά να σκεφθείς το ιστορικό χρέος του σήμερα. Είναι, επιτέλους, ώρα να διεκδικήσουμε το αδικαίωτο αίτημα του Ελληνικού λαού, που αφορά στο κατοχικό δάνειο και τις πολεμικές επανορθώσεις από τη Γερμανία.

Είναι ένα αίτημα που αφορά και ενώνει ολόκληρο τον Ελληνικό λαό, που βιώνει συνθήκες κοινωνικού ολοκαυτώματος. Η δημιουργία, τέλος, ενός “ζωντανού” Μουσείου της Εθνικής μας Αντίστασης στην πρωτεύουσα της χώρας, καθώς και η επαρκής αναφορά των γεγονότων και των μηνυμάτων της περιόδου στα σχολικά βιβλία παραμένουν ζητούμενα.