ΠΟΠ Ελιά Καλαμάτα: επέκταση ή τάξη;

Είναι πια γνωστό σε εθνική κλίμακα (στην Μεσσηνία το θέμα συζητάτε στα μέσα ενημέρωσης και στο διαδίκτυο εδώ και 3-4 χρόνια) ότι η προστατευόμενη ονομασία προέλευσης (ΠΟΠ) Ελιά Καλαμάτα, η πιο γνωστή παγκοσμίως ΠΟΠ ελληνικού ελαιοκομικού προϊόντος και όχι μόνο ελαιοκομικού, έχει γίνει το σύμβολο της ανυπαρξίας τοπικής και εθνικής αγροτικής πολιτικής αξιοποίησης των αγροδιατροφικών μας προϊόντων μέσω του ευρωπαϊκού θεσμού των προστατευομένων ονομασιών προέλευσης.

Με μόνο αποτέλεσμα της ............

εφαρμογής των ευρωπαϊκών κανονισμών την διανομή των ευρωπαϊκών συμβόλων ΠΟΠ-ΠΓΕ και το ανεξέλεγκτο της χρήσης τους. Καμία προστασία του προϊόντος στην παραγωγή και στην εμπορία αφήνοντας έτσι χωρίς καμία εγγύηση τους καταναλωτές και χωρίς κανένα όφελος για τους παραγωγούς, αγρότες ή μη, της γεωγραφικής ζώνης προέλευσης. Καμία προσπάθεια οργάνωσης της αγροτοβιομηχανικής αλυσίδας της ζώνης προέλευσης και βελτίωσης του προϊόντος.

Πρώτο θύμα αυτής της κατάστασης λοιπό -πρώτο σε βαρύτητα -η ΠΟΠ Ελιά Καλαμάτα.

Όταν εδώ και είκοσι χρόνια προτάθηκε η προστασία της ονομασίας προέλευσης, γνωστότατη σε όλο τον κόσμο, με την αίτηση αναγνώρισης της ΠΟΠ σε ευρωπαϊκό επίπεδο η καλλιέργεια της ποικιλίας Ελιά καλαμών είχε ήδη επεκταθεί, πολλές φορές και με την βοήθεια του Κράτους, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, κι όχι μόνο. Καλλιεργείτο πράγματι και σε πολλές χώρες του κόσμου.

Η αίτηση καταχώρισης της ονομασίας προέλευσης στην ΕΕ δεν είχε σαν στόχο της τον περιορισμό της επέκτασης της καλλιέργειας της ποικιλίας ούτε στον ελληνικό, ούτε στον ευρωπαϊκό (καλλιεργείται πράγματι και στην Ιταλία και στην Ισπανία) και έξω-ευρωπαϊκό χώρο. Η διάδοση της καλλιέργειας ήταν λοιπόν δεδομένη κι ακριβώς γι αυτό η αίτηση καταχώρισης επιδίωκε να προστατεύσει την ονομασία και την φήμη του επεξεργασμένου προϊόντος που η μεσσηνιακή αγροτική κουλτούρα επεξεργασίας, με μαεστρία, είχε καθιερώσει για την αξιοποίηση της επιτραπέζιας ελιάς που είχε γεννηθεί στον μεσσηνιακό χώρο, μαζί με την αδελφή της την κορωνέικη, έκφραση των εδαφολογικών και των αντίξοων κλιματολογικών συνθηκών.

Κι είναι η ποιότητα του επεξεργασμένου μεσσηνιακού προϊόντος, πνευματική ιδιοκτησία της μεσσηνιακής γης, που έκανε γνωστή την ποικιλία κι όχι το αντίθετο.

Μέσω της προστασίας της ποιότητας των προϊόντων με ονομασία προέλευσης οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί επιδιώκουν την παροχή «ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στους παραγωγούς», ιδιαίτερα μάλιστα όταν αυτά προέρχονται από γεωργικά προβληματικές γεωγραφικές ζώνες, όπως η Μεσσηνία.

Τι έγινε λοιπόν μετά την καταχώριση;

Όχι μόνο οι έξω-ευρωπαϊκές χώρες συνέχισαν να χρησιμοποιούν εμπορικά την ονομασία προέλευσης για τις ελιές καλαμών που παρήγαγαν, χωρίς σχεδόν να κινηθεί δάκτυλο, αλλά στην ίδια την χώρα μας δημιουργήθηκε μια κατάσταση που ερμηνεύτηκε σαν σύνθημα ότι ήρθε η ώρα να κυλίσει η προστατευόμενη ονομασία της ΠΟΠ ελιά Καλαμάτας από την Μεσσηνία και να κολλήσει σε όλες τις ετικέτες των περιεκτών της επικρατείας που περιείχαν ελιές καλαμών. Κι αν κάποιος επεξεργαστής παραγωγός έχει πρόβλημα συνείδησης μπορεί να χρησιμοποιήσει σαν μπραντ το ίδιο το όνομα της ποικιλίας ελιές Καλαμών με την δικαιολογία ότι δεν είχε διαβάσει τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς παλιούς και νέους.

Αποτέλεσμα, μπρός στα μάτια μας, το αντίθετο απ αυτό που στόχευε η καταχώριση της ΠΟΠ. Το «ανταγωνιστικό πλεονέκτημα» δεν το αποκτήσαν οι μεσσήνιοι παραγωγοί αλλά, με την κατάχρηση της προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, οι παραγωγοί των άλλων περιοχών όπου έχει επεκταθεί η καλλιέργεια της ποικιλίας ελιά καλαμών. Σε τέτοιο βαθμό που στην Μεσσηνία, χώρος προβληματικός γι αυτή την καλλιέργεια, χρόνο το χρόνο, η παραγωγή κι η καλλιέργεια της έπεσε κατακόρυφα. Οι παραγωγοί σιγά-σιγά κέντρωσαν τα ελαιόδεντρα με την κορωνέικη, ακόμη και πάρα πολλοί απ' αυτούς που τις προηγούμενες δεκαετίες είχαν πάρει επιδοτήσεις κι είχαν επεκτείνει την καλλιέργεια.

Κι είναι κρίμα το γεγονός ότι οι μεσσηνιακές αρχές , πρώτα η πρώην Νομαρχία και σήμερα η Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας κι ύστερα η «δικαιούχος οργάνωση» (ΕΑΣ Μεσσηνίας) όχι μόνον δεν αντιλήφτηκαν ποτέ τίποτα αλλά και υιοθέτησαν και υιοθετούν την άποψη ότι η πτώση της παραγωγής της επιτραπέζιας ελιάς στην Μεσσηνία έχει εγγενείς αιτίες. Αθωώνοντας στην πράξη την ανυπαρξία κάθε οφειλόμενης προστασίας και αναγνωρίζοντας ντε φάκτο σαν λάθος την καταχώριση της ΠΟΠ ελιάς Καλαμάτα.

Γιατί αυτό σημαίνει η πρόταση τροποποίησης των προδιαγραφών της ΕΑΣ που έχει σαν μοναδικό σκοπό την επέκταση της γεωγραφικής ζώνης παραγωγής στους νομούς Ηλείας, Λακωνίας και Αρκαδίας όπως προκύπτει από το ενημερωτικό έγγραφο του Οκτώβρη της ΕΔΟΕΕ με την δικαιολογία ότι η μεσσηνιακή παραγωγή ελαττώθηκε σημαντικά. Αντί να αναζητηθεί το γιατί και τι μέτρα πρέπει να παρθούν για την ανάκαμψη.

Η πρόταση δε, τον φάκελο της οποίας δεν είδαν οι μεσσήνιοι παραγωγοί, δεν κάνει λόγο για μια σειρά πιο σοβαρών ελλείψεων που απαιτούν, κατά πολλούς παραγωγούς, αλλαγές. Όπως η υιοθέτηση ενός συλλογικού σήματος, ο περιορισμός της επεξεργασίας και τυποποίησης στην γεωγραφική ζώνη παραγωγής, σημαντικές αλλαγές της συνταγής, κ.α. Είναι κι αυτές ελλείψεις που επιβεβαιώνουν την πτώση του ενδιαφέροντος πια για την προστασία του θαυμάσιου αυτού παραδοσιακού προϊόντος.

Η θέση αυτή των μεσσηνιακών αρχών είναι αυτή που άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου. Κι όλοι ζητούν να πάρουν ένα κομμάτι του ιματίου. Μέσα κι αυτοί που για είκοσι ολόκληρα χρόνια καταχράστηκαν ατιμωρητί την ονομασία ελιά Καλαμάτα διεκδικώντας κεκτημένα δικαιώματα.

Κι εκπλήσσει πραγματικά ότι μέσα σ' αυτούς υπάρχουν και συνεταιριστικοί οργανισμοί όπως η ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ και άλλοι οι οποίοι ζητούν την επέκταση σε όλη την Ελλάδα. Πράγμα που προμηνύει ότι, αν η αυριανή ΠΟΠ Ελαιόλαδο Καλαμάτα έχει επιτυχία, πρέπει να ετοιμαστούμε στο νέο αίτημα διεύρυνσης της ζώνης παραγωγής της στην μισή και πάνω Ελλάδα όπου καλλιεργείται η κορωνέικη. Εξ άλλου ήδη στην Περιφέρεια υπάρχουν κι εκείνοι που μιλούν για ΠΟΠ Ελαιολάδου Πελοποννήσου. Πραγματικά καφκική κατάσταση!

Αλλά εκπλήσσει ακόμη περισσότερο ότι και μέλη του Ελληνικού Κοινοβουλίου, ακόμη και της αντιπολίτευσης (ΣΥΡΙΖΑ) , μπαίνουν στην ουρά εκείνων που επικαλούνται κεκτημένα δικαιώματα από την παράτυπη αυτή χρήση, με οποιαδήποτε μορφή, της προστατευόμενης ονομασίας ελιά Καλαμάτα (κι όχι μόνο, γιατί το πρόβλημα έχει γενικό χαρακτήρα) καλύπτοντας έτσι τις ελλείψεις του κρατικού μηχανισμού, προϊόν της λαϊκιστικής χρήσης του.

Η μακρόχρονη εμπειρία άλλων χωρών διδάσκει ότι κάθε επέκταση της οριοθετημένης γεωγραφικής ζώνης παραγωγής των καταχωρισμένων ΠΟΠ-ΠΓΕ ξεκινάει ( πέρα από τον σεβασμό των προβλεπομένων όρων των ευρωπαϊκών κανονισμών) με την προϋπόθεση ενίσχυσης της θέσης των παραγωγών, και κατά πρώτο των καλλιεργητών, που σ' αυτή ενυπάρχουν. Κι αυτό απαιτεί μια εκτενή διαβούλευση με όλους παραγωγούς της ζώνης. Πράγμα που δεν έγινε!

Στην συγκεκριμένη, την δική μας περίπτωση, μόνο μια διεύρυνση σε μια νέα ζώνη όπου η τιμή του ελαιοκάρπου επιτραπέζιας ελιάς είναι μεγαλύτερη εκείνης του μεσσηνιακού μπορεί να επιφέρει «ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα» για τους μεσσήνιους παραγωγούς. Αλλά αν δεν κάνουμε λάθος οι τιμές εκτός της Μεσσηνίας αποτελούν την βασικότερη αιτία της πτώσης της μεσσηνιακής παραγωγής. Είναι λοιπόν οφθαλμοφανές ότι το πρώτο πρόβλημα για την ΠΟΠ Ελιά Καλαμάτα δεν είναι η επέκταση, οποιαδήποτε επέκταση, της γεωγραφικής ζώνης παραγωγής η οποία υπό το σημερινό καθεστώς θα είχε καταστροφικές συνέπειες για την μεσσηνιακή παραγωγή αλλά η αποκατάσταση του δικαίου με την εφαρμογή του νόμου και μέσω ενός σοβαρού συστήματος ελέγχου. Στα πλαίσια μιας επείγουσας στροφής της αγροτικής μας πολιτικής με πρώτο στόχο την πολιτική προστασίας και ανάπτυξης των προϊόντων ποιότητας αρχίζοντας από την αξιοποίηση των προϊόντων με προστατευόμενη ονομασία προέλευσης.

Αν λοιπόν θέλουμε πραγματικά να εφαρμόσουμε μια πολιτική ποιότητας άξια αυτού του ονόματος και να βοηθήσουμε τους παραγωγούς προϊόντων συνδεόμενων με μια γεωγραφική περιοχή (ιδιαίτερα όταν αυτή είναι προβληματική όπως η Μεσσηνία όσον αφορά την καλλιέργεια των επιτραπέζιων ελιών), με την «εξασφάλιση ενός δίκαιου εισοδήματος, την εξασφάλιση της προστασίας των ονομασιών ως δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, την παροχή σαφούς ενημέρωσης στους καταναλωτές γύρω από τα χαρακτηριστικά του προϊόντος», όπως συνοψίζεται στα άρθρα 1 και 4 του νέου ευρωπαϊκού κανον. 1151/2012, επιβάλλεται μια πολιτική στροφή της εθνικής νομοθεσίας και στην εφαρμογή των ευρωπαϊκών κανονισμών, με βάση τα πρότυπα άλλων ευρωπαϊκών κρατών με σημαντικές επιτυχίες στον τομέα αυτό.

ΜΠΑΜΠΗΣ ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΑΡ