Οι Απόψεις του Επιμελητηρίου για τα διόδια στο οδικό δίκτυο.

“Τα διόδια διεθνώς. Ο ρόλος των διοδίων στο πλαίσιο μια πολιτικής συνδυασμένων μεταφορών”
Στο πλαίσιο μιας παραδοσιακής –και παρωχημένης- αντίληψης για τη λειτουργία και εκμετάλλευση του δικτύου οδικής υποδομής, η θέσπιση διοδίων επισήμως θεωρήθηκε, ως μέθοδος συγκέντρωσης των απαραίτητων κεφαλαίων για τη συντήρηση μιας νέας οδικής υποδομής ή και συνεισφοράς στην επέκταση του οδικού δικτύου. Η αντίληψη άλλωστε της ανάπτυξης και λειτουργίας του οδικού δικτύου ήταν μονομερής, αφού αγνοούσε τα υπόλοιπα μέσα μεταφοράς και την ενιαία θεώρησή τους ως «συνολικό σύστημα».

Επιπρόσθετα, η θεωρητική αυτή αντίληψη .........

συνδέθηκε με αρνητική προκατάληψη από τη θέσπιση διοδίων, λόγω των συνήθων φαινομένων αδιαφάνειας και ανεπαρκούς ενημέρωσης, ως προς τον τρόπο διάθεσης και αξιοποίησης των σχετικών κεφαλαίων. Τα διόδια θεωρήθηκαν ως ένα ακόμα «εργαλείο» οικονομικής επιβάρυνσης του πολίτη και είσπραξης έμμεσου φόρου, με άγνωστη κατάληξη και ενδεχομένως με αξιοποίησή τους, ως πρόχειρης λύσης, για την κάλυψη διαφόρων ελλειμμάτων στη λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης.
Οι αρνητικές προκαταλήψεις εντάθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία με την ανάπτυξη έργων οδικής υποδομής με μεθόδους συγχρηματοδότησης (ΣΔΙΤ). Καθώς τμήμα των διοδίων εισπράττεται από τους ιδιώτες επενδυτές, ως ανταπόδοση των αντίστοιχων ιδιωτικών επενδύσεων στο πλαίσιο ενός έργου, τα διόδια θεωρήθηκαν σε μεγάλο βαθμό, ως κερδοσκοπική παρέμβαση και επιβάρυνση του μετακινούμενου πολίτη, προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων. Συνολικά, οι φωνές εναντίωσης προς τα διόδια πληθαίνουν, με βασική συλλογιστική την ελευθερία μετακίνησης και χρήσης των οδικών υποδομών, που αποτελούν δημόσιο κοινωνικό αγαθό.

Κατά τη γνώμη μας, η σύγχρονη αντίληψη, φιλοσοφία και στάση ως προς τα διόδια πρέπει να είναι τελείως διαφορετική. Οι λόγοι που συνθέτουν την ανάγκη μιας διαφορετικής θεώρησης είναι οι ακόλουθοι:

• Η οδική μετακίνηση, εκτός από δικαίωμα και ανάγκη, είναι και μία οχλούσα, ρυπαίνουσα και επιβαρυντική δραστηριότητα για το κοινωνικό σύνολο. Προκαλεί αυτό που ονομάζεται «εξωτερικό» κόστος μεταφοράς, δηλαδή αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, επιβάρυνση της ποιότητας ζωής, ατυχήματα και θανάτους. Τις αρνητικές επιπτώσεις προκαλούν μεν αθροιστικά οι μετακινούμενοι με οδικά μέσα (χρήστες του οδικού δικτύου), αλλά τελικά είναι το σύνολο της κοινωνίας αυτό που καλείται να υποστεί τις συνέπειες. Αυτή η διάσταση έχει πλέον γίνει ιδιαίτερα ορατή με την αύξηση των περιβαλλοντικών και οικολογικών ανησυχιών των προηγμένων κοινωνιών, κάτι που δεν ίσχυε σε προηγούμενες περιόδους οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας.

• Τα διάφορα μέσα μεταφοράς δεν συμμετέχουν στον ίδιο βαθμό στην πρόκληση του εξωτερικού αυτού κόστους. Οι οδικές μεταφορές αντιπροσωπεύουν τη μερίδα του λέοντος των αρνητικών επιπτώσεων, ενώ άλλα μέσα, όπως η σιδηροδρομική μεταφορά, είναι ιδιαίτερα φιλικά προς το περιβάλλον και την ασφάλεια. Επομένως, ενώ υπάρχει ελευθερία ως προς το δικαίωμα επιλογής μεταφορικού μέσου, τα μεταφορικά μέσα δεν αποδίδουν στην κοινωνία αναλογικά και δίκαια το τίμημα των αρνητικών επιπτώσεων, που προκαλούν.

• Η ραγδαία και αρκετά μονόπλευρη ανάπτυξη της οδικής υποδομής είναι το παράγωγο αποτέλεσμα της ραγδαίας εξάπλωσης της ιδιοκτησίας ΙΧ αυτοκινήτου κατά τις προηγούμενες δεκαετίες. Η λογική του συγκοινωνιακού σχεδιασμού βάσει της «ζήτησης», που επικράτησε σε όλο τον οικονομικά προηγμένο κόσμο, οδήγησε σε μία ασύμμετρη ανάπτυξη της οδικής υποδομής με παράλληλη καθυστέρηση του σιδηροδρομικού δικτύου και υποβάθμιση της σιδηροδρομικής μεταφοράς.

• Ταυτόχρονα αλλάζουν σταδιακά και τα κοινωνικά πρότυπα χρήσης του ΙΧ αυτοκινήτου. Η διάσταση ατομικής ευημερίας και επιτυχίας, που συμβόλιζε το ΙΧ αυτοκίνητο και η χρήση του, εξασθενεί μπροστά σε άλλες μορφές και πρακτικές ήπιας μετακίνησης με κοινωνική ευαισθησία και ευθύνη.

• Η ανάγκη ενός εξορθολογισμού της κατανομής των μετακινήσεων στα διαφορετικά μεταφορικά μέσα είναι πλέον έντονη: τα οδικά δίκτυα είναι υπερφορτισμένα ενώ τα υπόλοιπα μέσα χερσαίας μεταφοράς υπολειτουργούν. Η καλύτερη αξιοποίηση υπαρχόντων δικτύων επιβάλλει μία πιο ορθολογική ανακατανομή της κίνησης. Ο σχεδιασμός νέων έργων πρέπει να λαμβάνει υπόψη του το σύνολο των μέσων μεταφοράς και να δίνει προτεραιότητες στα μέσα που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη εκσυγχρονισμού.
Σε αυτό το πλαίσιο, η αντίληψη για τα διόδια πρέπει να αλλάξει:

Α) Τα διόδια δεν πρέπει να εκλαμβάνονται, ως εισπρακτικός μηχανισμός του κράτους γενικά και αόριστα, αλλά να αποτελέσουν βασικό εργαλείο εξορθολογισμού της λειτουργίας των μεταφορικών δικτύων. Σε μία σύγχρονη αντίληψη, που υπηρετείται -υποτίθεται- από σύγχρονες πολιτικές, τα διόδια δεν αποτελούν παραβίαση των δικαιωμάτων του πολίτη-χρήστη, αλλά αναλογικό τίμημα για μία επιλογή του χρήστη (την επιλογή οδικής μεταφοράς) και υποχρέωσή του, καθώς η επιλογή αυτή δημιουργεί αρνητικές επιπτώσεις στο κοινωνικό σύνολο σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από οποιαδήποτε άλλη επιλογή μεταφορικού μέσου. Η χρήση της οδικής υποδομής δεν αποτελεί μόνο δικαίωμα, αλλά γεννά και υποχρεώσεις για τον χρήστη. Επομένως, τα διόδια πρέπει να εκληφθούν ως μέσον για την απόδοση μιας πραγματικής «ισονομίας» αναφορικά με την πρόκληση εξωτερικού κόστους.

Β) Όμως, ο πολίτης-χρήστης οδικής υποδομής και το κοινωνικό σύνολο γενικότερα, οφείλουν να απαιτήσουν ταυτόχρονα την πραγματική αξιοποίηση των διοδίων με διαφάνεια και δικαιοσύνη. Τα διόδια έχουν νόημα, μόνον εάν οι εισπράξεις διατεθούν για τη βελτίωση των άλλων μέσων μεταφοράς, όπως του σιδηροδρόμου, και για την ανάπτυξη ποιοτικών συστημάτων μέσων δημόσιας μεταφοράς. Με επανεπένδυση των κεφαλαίων από τα διόδια σε κατάλληλα και αναγκαία έργα για τον εκσυγχρονισμό όλων των μέσων μεταφοράς (και κατά προτεραιότητα αυτών που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη εκσυγχρονισμού), θα καταστεί το συνολικό σύστημα μεταφοράς πιο ελκυστικό, ο σιδηρόδρομος πιο αποτελεσματικός και θα επέλθει έτσι μεγαλύτερη ισορροπία. Επομένως, τα διόδια δεν έχουν και δεν θα πρέπει να έχουν την έννοια της «ποινής», αλλά του «αντισταθμιστικού οφέλους» που θα επιτρέψει ανακατανομή της κίνησης στα διάφορα δίκτυα και τελικά θα καταλήξει στη συνολική μείωση του εξωτερικού κόστους. Η ωφέλεια από την ουσιαστική αξιοποίηση των διοδίων θα είναι για όλους.

Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Μεταφορών έχει θέσει ως προτεραιότητες τον εξορθολογισμό της κατανομής της μεταφορικής κίνησης στα διάφορα μέσα μεταφοράς και, επομένως, την ανάπτυξη των συνδυασμένων μεταφορών. Πιο συγκεκριμένα, έχει θέσει στόχο τον περιορισμό του μεριδίου της οδικής μεταφοράς και την παράλληλη αξιοποίηση-ανάπτυξη των άλλων μέσων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ενθαρρύνει τις σιδηροδρομικές και θαλάσσιες συνδυασμένες μεταφορές πολιτικά και οικονομικά, μέσω κινήτρων ή επενδύσεων σε έργα υποδομής του σιδηροδρόμου και των λιμένων. Η ανάπτυξη των συνδυασμένων μεταφορών εγγράφεται σε μία λογική αειφόρου ανάπτυξης. Η τεκμηρίωση για την πολιτική αυτή βασίζεται στη φιλοσοφία του «εξωτερικού κόστους», που ανατρέπει τη στενή αντίληψη περί αθέμιτου ανταγωνισμού και εισάγει στο σύστημα αξιών την αποτίμηση των κοινωνικών επιπτώσεων των μεταφορών.

Τέλος, τα διόδια οφείλουν ν’ αποτελούν κατά κάποιο τρόπο και ένα «ρυθμιστή» ή «φίλτρο» στην κατανομή κίνησης, όχι μόνο μεταξύ μέσων μεταφοράς, αλλά και εντός του οδικού δικτύου, μέσω του ατομικού κόστους μεταφοράς, που καθορίζει την επιλογή του χρήστη. Να σημειωθεί ότι για κάθε διαδρομή με διόδια (συνήθως με υψηλής ποιότητας υποδομή), οφείλει να είναι διαθέσιμη και τουλάχιστον μία εναλλακτική διαδρομή χωρίς διόδια, συνήθως από οδικά τμήματα πιο τοπικής εμβέλειας ή παλαιότερης χάραξης. Ανάλογα με την εμβέλεια της μετακίνησης, τα διόδια συμβάλλουν στο να κατανεμηθεί η κίνηση ορθολογικότερα σε κάθε εναλλακτική διαδρομή, ώστε οι τοπικές μετακινήσεις να μη φορτίζουν το κύριο υπεραστικό δίκτυο (εθνικό ή διευρωπαϊκό).
Τα διόδια και η ανάπτυξη της Μεσσηνίας.

1.- Ως έχουν σήμερα οι συγκοινωνιακές υποδομές και οι μεταφορές στην Πελοπόννησο (ιδιαίτερα μετά την αναγγελθείσα αναστολή προώθησης των έργων εκσυγχρονισμού του σιδηροδρομικού δικτύου και την διαρκή περικοπή των δρομολογίων προς την περιοχή μας), η Οικονομία και η Κοινωνία της Μεσσηνίας, και ιδιαίτερα οι MμE, τις οποίες εμείς εκπροσωπούμε, προσβλέπουν στη γρήγορη ολοκλήρωση των -όποιων δυστυχώς-συγκοινωνιακών υποδομών έχουν προγραμματιστεί, έτσι ώστε να βελτιωθεί η προσπέλαση στην περιοχή μας και να μειωθεί η αναγκαία χρονοαπόσταση από την Πρωτεύουσα αλλά και τις άλλες μεγάλες πόλεις και τους μεγάλους συγκοινωνιακούς κόμβους της Χώρας σε ένα τουλάχιστον μεσοπρόθεσμο επίπεδο. Η βελτιωμένη προσπέλαση θα ευνοήσει τα μέγιστα μια σειρά κλάδων της τοπικής μας οικονομίας, όπως π.χ. οι εξαγωγές αγροτικών προϊόντων και προϊόντων πρώτης κυρίως μεταποίησης, ο τουρισμός, το εμπόριο κ.λπ. Επίσης, θα επιταχύνει την προώθηση της Καλαμάτας, ως κόμβου συνδυασμένων μεταφορών (αεροδρόμιο, λιμάνι, οδικό δίκτυο, σιδηρόδρομος), κάτι, για το οποίο παλεύουμε εδώ και αρκετά χρόνια, έτσι ώστε η Μεσσηνία, και μέσω αυτής η Πελοπόννησος, να αποκτήσει εμπορική συγκοινωνιακή διέξοδο («άνοιγμα») προς τις αγορές των αραβικών χωρών της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής. Αυτό φυσικά, προϋποθέτει τον άμεσο σχεδιασμό και την εκτέλεση σημαντικών έργων και στις υποδομές των άλλων μέσων μεταφοράς, εκτός από το αυτοκίνητο.

2.- Για τους παραπάνω λόγους, έχουμε δηλώσει ότι είμαστε ιδιαίτερα επιφυλακτικοί σε οποιοδήποτε πρωτοβουλία θα μπορούσε εν δυνάμει να οδηγήσει σε καθυστέρηση των εν εξελίξει και προγραμματισμένων οδικών υποδομών. Μια τέτοια καθυστέρηση πιθανολογείται για παράδειγμα για την Ολυμπία Οδό, λόγω της ενδεχόμενης διακοπής της τραπεζικής χρηματοδότησης προς την ανάδοχο κοινοπραξία, σύμφωνα με σχετικό σημερινό (05.01.2011) δημοσίευμα της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (αναδημοσίευση από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ).

3.- Θα μπορούσε ο οποιοσδήποτε πολίτης να αποδέχεται ή να μην αποδέχεται σε πολιτικό επίπεδο τις συμβάσεις παραχώρησης μεταξύ Κράτους και κατασκευαστών, να διατηρεί την άποψη ότι κοστίζουν ακριβά, ότι η ωφέλεια των κατασκευαστών είναι δυσανάλογα μεγάλη κ.ο.κ, ακριβώς όπως διατηρεί απόψεις σε οποιοδήποτε θέμα πολιτικής… Οφείλει, όμως, να αποδεχθεί, μέχρις αποδείξεως του εναντίου, ότι οι εν λόγω συμβάσεις έχουν υπογραφεί από τις διαδοχικές νόμιμες κυβερνήσεις της Χώρας μας. Σε κάθε περίπτωση, δεν θεωρούμε, ότι ένας φορέας Δημοσίου Δικαίου, όπως το Επιμελητήριό μας, θα εξυπηρετούσε τους ουσιαστικούς σκοπούς του, εάν συμμετείχε σε οποιασδήποτε μορφής κοινή δράση ενάντια σε νόμιμα επιβληθέντα διόδια. Είναι προφανές, ότι εάν υπάρξει δικαστική απόφαση, που να χαρακτηρίζει παράνομη την επιβολή των διοδίων σε τμήμα του οδικού δικτύου στην ευρύτερη περιοχή μας, ο φορέας μας θα έχει λόγους να αναθεωρήσει την άποψή του αυτή.

Γιώργος Καραμπάτος
Πρόεδρος Επιμελητήριου Μεσσηνίας