Τα ουσιαστικά αίτια της επανάστασης του 1821

Βούλγαροι κι Αρβανίτες και Σέρβοι και Ρωμιοί,
Νησιώτες και Ηπειρώτες, με μια κοινή ορμή,
για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί,
ν’ ανάψουμε μια φλόγα εις όλην την Τουρκιά,
να τρέξει απ’ την Μπόννα έως την Αραπιά
να σφάξουμε τους λύκους που τον ζυγόν βαστούν
και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν”.
Ρήγας Φεραίος
Οι κλέ­φτες
Οι κλε­φταρ­μα­τω­λοί α­πο­τε­λούν μια ι­διαί­τε­ρη εν­σάρ­κω­ση
των κοι­νω­νι­κών αι­τη­μά­των της ε­πα­νά­στα­σης. Το φαι­νό­με­νο που ο­νο­μά­στη­κε
"κοι­νω­νι­κή λη­στεί­α" .......

(σε α­ντι­δια­στο­λή με την κοι­νή λη­στεί­α, την "α­το­μι­κή")
ο­λό­κλη­ρο τον 19ο αι. ή­ταν τό­σο πλα­τιά δια­δε­δο­μέ­νο σε διά­φο­ρα μέ­ρη
του κό­σμου, ώ­στε διά­φο­ροι σύγ­χρο­νοι ι­στο­ρι­κοί να ο­νο­μά­σουν την ε­πο­χή
"αιώ­να της κοι­νω­νι­κής λη­στεί­ας". Ει­δι­κά σε κά­ποια ση­μεί­α της Με­σο­γεια­κής
Λε­κά­νης πή­ρε τέ­τοια έ­κτα­ση ώ­στε κα­θό­ρι­ζε α­πό­λυ­τα την πο­λι­τι­κή
και κοι­νω­νι­κή ζω­ή του τό­που. (Κορ­σι­κή, Σι­κε­λί­α, Κρή­τη, Αλ­βα­νί­α-Ή­πει­ρος,
Μοριάς, Ιω­νι­κά Πα­ρά­λια).
Ό­σοι δεν δέ­χο­νταν την κα­τα­πί­ε­ση και την αυ­ταρ­χι­κό­τη­τα
της κε­ντρι­κής ή της το­πι­κής ε­ξου­σί­ας κα­τα­φεύ­γουν στα βου­νά συ­γκρο­τώ­ντας
έ­νο­πλα σώ­μα­τα. Ο­ρί­ζουν τα βου­νά και α­πό ε­κεί αναλαμβάνουν έ­νο­πλο α­γώ­να
ε­νά­ντια της ε­ξου­σί­ας. Συ­χνά πρό­κει­ται για ε­μπει­ρο­πό­λε­μους ά­ντρες
ή και ε­παγ­γελ­μα­τί­ες στρα­τιώ­τες, που α­το­μι­κά ή ο­μα­δι­κά λι­πο­τα­χτούν
και ο­ρί­ζουν τα βου­νά για λη­μέ­ρι τους. Τον ο­ρει­νό ό­γκο τον ε­λέγ­χουν
πλή­ρως και ζουν α­κρι­βώς α­πό τον έ­λεγ­χό του, φορολογώντας τις ο­δούς και
τα ο­ρει­νά πε­ρά­σμα­τα, ή πλιατσικολογώντας τα κα­ρα­βά­νια ή τις πε­δι­νές
πε­ριο­χές. Οι "κοι­νω­νι­κοί λη­στές" δια­τη­ρού­σαν άρ­ρη­κτες σχέ­σεις με
τον α­γρο­τι­κό πλη­θυ­σμό της πε­ριο­χής α­πό τον ο­ποί­ον άλ­λω­στε προ­έρ­χο­νταν.
Συ­χνά α­πο­τε­λού­σαν το έ­νο­πλο σώ­μα του α­γρο­τι­κού πλη­θυ­σμού που τον
προ­στά­τευαν α­πό τις αυ­θαι­ρε­σί­ες της ε­ξου­σί­ας και πολ­λές φο­ρές βρέ­θη­καν
να υ­πο­κι­νούν το­πι­κές α­γρο­τι­κές ε­ξε­γέρ­σεις. Στα μά­τια των α­γρο­τών
πε­ρι­βάλ­λο­νταν με το θρύ­λο του ή­ρω­α.Μια δεύ­τε­ρη
πε­ρί­πτω­ση ή­ταν οι αρματολοί, άν­θρω­ποι που η ί­δια η ο­θω­μα­νι­κή ε­ξου­σί­α
ε­ξό­πλι­ζε για να ε­πι­βά­λουν την τά­ξη στις δυ­σπρό­σι­τες ο­ρει­νές ε­πι­κρά­τειες
(κυ­ρί­ως ε­νά­ντια των κλε­φτών) και που στο πέ­ρα­σμα του χρόνου αυ­το­νο­μού­νταν.
Συ­χνά μά­λι­στα οι δυο ο­μά­δες άλλαζαν ρό­λους ή και συγ­χω­νεύ­ο­νταν.
Φυ­σι­κά, δεν ή­ταν ό­λοι έλ­λη­νες ή χρι­στια­νοί ορ­θό­δο­ξοι.
Α­ντί­θε­τα πολ­λές ή­ταν οι τουρ­κο­αλ­βα­νι­κές κλε­φτο­συμ­μο­ρί­ες, και ο
κα­νό­νας ή­ταν οι μει­κτές. Η θέ­ση τους σαν "έ­νο­πλο τμή­μα" του α­γρο­τι­κού
πλη­θυ­σμού, τους με­τέ­βα­λε πό­τε σε προ­στά­τες του, πό­τε σε με­σο­λα­βη­τές
του με την ε­κά­στο­τε ε­ξου­σί­α, κα­μιά φο­ρά α­κό­μη και σε δυ­νά­στες του.
Συ­χνά συμ­μα­χού­σαν στρα­τιω­τι­κά με το στρα­τό της κε­ντρι­κής ε­ξου­σί­ας
α­πέ­να­ντι στον το­πι­κό δυ­νά­στη, συ­χνά πά­λι έ­κα­ναν α­κρι­βώς το α­ντί­θε­το.
Αν δεν έ­χει κα­νείς αυ­τό κα­τά νου δεν μπο­ρεί να ε­ξη­γή­σει τη συ­μπε­ρι­φο­ρά
των κλε­φτών, πριν, κα­τά τη διάρ­κεια και με­τά την ε­πα­νά­στα­ση. Τυ­πι­κό
πα­ρά­δειγ­μα οι σου­λιώ­τες. Αρ­βα­νί­τες οι ί­διοι, μά­χο­νταν για χρό­νια ε­νά­ντια
στον ε­πί­σης αλ­βα­νό Α­λή Πα­σά των Γιαν­νί­νων, μέ­χρι που ο τε­λευ­ταί­ος
κα­τόρ­θω­σε να τους υ­πο­τά­ξει. Κι ό­μως, οι ί­διοι αυ­τοί σου­λιώ­τες εί­ναι
που ε­πέ­στρε­ψαν λί­γο αρ­γό­τε­ρα για να πο­λε­μή­σουν υ­πε­ρα­σπί­ζο­ντας
τον Α­λή Πα­σά ό­ταν αυ­τός στην προ­σπά­θεια του να α­νε­ξαρ­τη­το­ποι­η­θεί α­πό
την Ο­θω­μα­νι­κή Αυ­το­κρα­το­ρί­α α­ντι­με­τώ­πι­σε τον τούρ­κι­κο στρα­τό.
Στη διάρ­κεια της ε­πα­νά­στα­σης οι ο­μά­δες των κλε­φτών
α­πο­τέ­λε­σαν έ­ναν βα­σι­κό στρα­τιω­τι­κό κορ­μό της. Στη συ­ντρι­πτι­κής
τους πλειο­ψη­φί­α πέ­ρα­σαν με το μέ­ρος της Ε­πα­νά­στα­σης, α­νε­ξάρ­τη­τα α­πό
τη θρη­σκεί­α τους ή την ε­θνό­τη­τά τους. Οι η­γέ­τες των κλε­φτών έ­γι­ναν λα­ϊ­κοί
ή­ρω­ες ει­δι­κά στο Μοριά και τη Ρού­με­λη, που οι α­γρο­τι­κές μά­ζες δεν διέ­θε­ταν
λα­ϊ­κούς η­γέ­τες ό­πως στα νη­σιά. Οι ί­διοι, χω­ρίς συ­γκε­κρι­μέ­νη ι­δε­ο­λο­γι­κή
κα­τεύ­θυν­ση, σε γε­νι­κές γραμ­μές ε­μπνέ­ο­νταν α­πό συ­γκε­χυ­μέ­να λί­γο ή
πο­λύ φι­λε­λεύ­θε­ρα ο­ρά­μα­τα και στη με­γά­λη τους πλειο­ψη­φί­α εί­χαν ε­ντα­χθεί
στις γραμ­μές της Φι­λι­κής Ε­ται­ρεί­ας τις πα­ρα­μο­νές της ε­πα­νά­στα­σης.
Για αυ­τούς τους λό­γους θα εκ­προ­σω­πή­σουν (με με­γά­λη α­συ­νέ­πεια) τα συμ­φέ­ρο­ντα
των φτω­χών μα­ζών στη σύ­γκρου­σή του με τους προ­ε­στούς, ει­δι­κά με­τά τον
πα­ρα­γκω­νι­σμό της Φι­λι­κής Ε­ται­ρεί­ας και την ήτ­τα των λα­ϊ­κών η­γε­τών
στα νη­σιά. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά πα­ρα­δείγ­μα­τα και κο­ρυ­φαί­οι η­γέ­τες των
κλε­φταρ­μα­το­λών, εί­ναι ο Αν­δρού­τσος, ο Κα­ρα­ϊ­σκά­κης, ο Διά­κος, (ό­λοι
τους στρα­τιω­τι­κοί του Α­λή Πα­σά) και φυ­σι­κά ο Κο­λο­κο­τρώ­νης, γό­νος
μιας οι­κο­γέ­νειας κλε­φταρ­μα­το­λών, κύ­ρια στρα­τιω­τι­κή μορ­φή της Ε­πα­νά­στα­σης.